Ο κοινοτισμός στην Ελλάδα

Το παρακάτω απόσπασμα γραμμένο περίπου 9 δεκαετίες πριν, παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο στις μέρες μας. Ίσως αυτός να είναι ένας από τους λόγους του που ο συντάκτης του παραμένει άγνωστος και αποκλεισμένος από το "εναλλακτικό" κατεστημένο, παρά την οξυδέρκεια με την οποία αναδεικνύει τον αμεσοδημοκρατικό κοινοτισμό ως τις μόνο δρόμο για μία οικονομικά αυτοδύναμη και εθνικά ανεξάρτητη Ελλάδα, πέρα από τα αδιέξοδα της καπιταλιστικής και μαρξιστικής οργάνωσης της οικονομίας. Πρόκειται για απόσπασμα επιστολής/απάντησης του κοινοτιστή Κωνσταντίνου Καραβίδα στην κριτική που του άσκησε ο σοσιαλιστής Ν. Γιαννιός, το οποίο αντλήθηκε και αναδημοσιεύεται από το Αντίφωνο και προέρχεται από το σπουδαίο δοκίμιο του Κ.Δ. Καραβίδα "ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ" που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1930 από τις εκδόσεις "Ο Κοραής". Ολόκληρο το βιβλίο μπορείτε να το κατεβάσετε εδώ από την Ανέμη.

Libertad

(...)Θεωρώ το ύφος μας και γενικά την ατομική μας επεξεργασία, ειδικώς εδώ για την Ελλάδα, ως τό σπουδαιότερο , πάρα πάνω από το οικονομικό, στοιχείο του πολιτισμού μας και το λέω αυτό ειδικώς για την Ελλάδα, γιατί αυτή, χώρα φτωχή και ξηρή, δεν έχει κανέναν άλλο χαρακτηριστικό της άψυχο φυσικό πλούτο, δεν έχει καμμίαν αθρόαν πρώτην ύλη τέτοια που θα μπορούσε να προκαλέσει αυτοτελή ανεξάρτητη από τον καθένα μας ανάπτυξι της τεχνικής μας και ν' αντανακλάση απάνω μας ένα στρωτό είδος ζωής και ένα ρυθμό σταθερό, δεν έχει, επαναλαμβάνω, κανένα άλλο ως βασικό πρώτο υλικό παρά το ανθρώπινο υλικό της μόνο, παρά πέτρες κι' ανθρώπους μόνο. Και αφού αυτό έχει, αυτό πρέπει και περισσότερο να επεξεργασθεί και μ' αυτό να ζήση. Ξέρετε πολύ καλά, ότι ο Δευκαλίων, όταν αποφάσισε να θεμελίωση εδώ έναν πολιτισμό και χρειάστηκε ανθρώπους, τους έφτιαξε όχι από άλλο άσχετο με την χώρα υλικό αλλά από απλές πέτρες, όπως στην Αγγλία θα τούς έφτιαχνε από άνθρακα και στη νότια Ρωσσία από μαυρόχωμα κι' από σιτάρι. Και γι' αυτό λέω πως όπως στις χώρες εκείνες δεν απόχτησαν ανθρώπους αληθινούς και κοινωνικό ρυθμό παρά αφού στηρίχτηκαν στην κυρία οικονομική βάσι τους, στην ειδική πρώτη ύλη τους, στον άνθρακα τους και στο σιτάρι τους, έτσι κι' εδώ, από μία αντίστροφη οικονομία της φύσεως, δεν θ' αποχτήσωμε οικονομικό ρυθμό ουδέ καν τα στοιχειώδη μέσα της ζωής παρά μόνο αν στηριχτούμε στην κατάλληλη κοινωνική οργάνωσι, την οποίαν μας επιβάλλει η αναγκαία επιδίωξις όσον το δυνατόν ασφαλεστέρας αποδόσεως από την κυριώτερη πρώτη ύλη της χώρας μας, από τον άνθρωπο. Είνε άλλως τε φανερό μέσα στην ιστορία ότι η Ελλάδα δεν μπόρεσε ποτέ ούτε και θα μπορέσει ν' απόκτηση πολιτισμό παρά μόνο με την υπέρτατη συνθετική καλλιέργεια των Ελλήνων, και ενός εκάστου και των μειζόνων ομάδων αυτών, καθώς και με την δυναμική τους συσπείρωσι γύρω στα πρώτα και βασικά κοινωνικά και οικονομικά κύτταρα, μέσα στα οποία εφτιάχτηκαν οι πρώτοι πολίται της Ελλάδος, εκινη-τοποιήθηκε δε κατά το δυνατόν και ο περιωρισμένος και μάλλον ποιοτικός υλικός πλούτος της χώρας μας.

Αυτά όμως τα κύτταρα, όπως άλλως και οι πρώτες ύλες και ο άνθρωπος και όλα τα δώρα της φύσεως και τα κοινωνικά δεδομένα, δεν είνε παντού τα ίδια, κύριε Γιαννιέ. Και ιδού γιατί.

Η γεωγραφική θέσις εκάστης χώρας καθώς και οι κατηγορίες των πρώτων υλών, με τας οποίας είνε φυσικά προικισμένη, προκαθορίζουν, μέσα πάντοτε στο πλαίσιο της κρατούσης εκάστοτε τεχνικής, με κάθε δυνατήν ασφάλειαν όλας τας δυνατότητας οικονομικής επιδόσεως της χώρας αυτής προς την Α ή Β κατεύθυνσιν (κτηνοτροφικήν, γεωργικήν, εμπορικήν, βιομηχανικήν...)` μέσα πάλιν σε κάθε μία δυνατότητα επιδόσεως οι ίδιοι όροι προκαθορίζουν το είδος της παραγωγικής εργασίας με την οποίαν οι άνθρωποι είνε υποχρεωμένοι να ζήσουν' η κάθε μία τέλος παραγωγική εργασία δεν μπορεί νάχη την πρέπουσαν οικονομικήν απόδοσιν γινομένη με οποιονδήποτε σχηματισμό, με οποιαδήποτε μορφή οικονομικής οργανώσεως της παραγωγής. Το αντίθετο συμβαίνει, ότι η κάθε εργασία  ανάλογα με την εκάστοτε τεχνική επιβάλλει μία ειδική μορφή οργανώσεως, ένα δικό της παραγωγικό κύτταρο` αυτά άλλως δεν μπορεί να είνε αποκαλύψεις για τον ιστορικό υλισμό, ο οποίος επί πλέον ισχυρίζεται ότι μερικοί από τους ανωτέρω ορούς προκαθορίζουν ακόμα και την κοινωνική και την πολιτική οργάνωσι και όλον με μια λέξι τον πολιτισμόν κάθε εποχής.  Οπωσδήποτε μεγάλη σοφία δεν χρειάζεται για να καταλάβη κανείς ότι για να καλλιεργήσουμε δέκα στρέμματα αμπέλι οργανώναμε όχι μία ανώνυμη εταιρία άλλα μία ισχυρή γεωργική οικογένεια` και ότι για ν' ασφαλτοστρώσωμε ένα δρόμο στέλνομε πάλι ένα τεχνικό συνεργείο με τα απαραίτητα εργαλεία και όχι μία γεωργική οικογένεια με δρεπάνια και με ζευγάρι βώδια.

Στην κεφαλαιοκρατική δυτική Ευρώπη και εν γένει στας χώρας της καπιταλιστικής ατλαντικής οικονομίας εντεύθεν και εκείθεν του Ωκεανού τα βασικά, τα ενεργητικά αυτά κύτταρα είνε μερικές κεφαλαιοκρατικές μορφές οργανώσεως απόλυτα καθωρισμένες' είνε τα μηχανικά συγκροτήματα και τα εργοστάσια, είνε το απρόσωπα οργανωμένο κεφάλαιο, είνε η ανώνυμη εταιρία, είνε τα καπιταλιστικά Τραστ, είνε τέλος το γύρω στα εργοστάσια συγκεντρωμένο και οργανωμένο βιομηχανικό προλεταριάτο, που είναι ένα ανθρώπινο υλικό, ένα όργανο, ένα ενεργητικό και παθητικό συγχρόνως όργανο της κεφαλαιοκρατίας, απαραίτητο στην κίνησι όλης αυτής της μηχανής. Όλα δε αυτά εξ άλλου για να σταθούν προϋποθέτουν ότι υπάρχουν, ως εν αποσυνδέσει, κύτταρα παθητικά, ολόκληροι λαοί γεωργικοί, που παράγουν πρώτες ύλες με υπερεργασίαν και που υπόκεινται εις την ενεργητικήν ατλαντικήν οικονομίαν ως αγοραί καταναλώσεως των εξαγωγών αυτής, εις βάρος πάντοτε της βιοτεχνίας των και της πιθανής βιομηχανίας των εις βάρος του διαφορισμένου γεωγραφικώς πολιτισμού αυτών και, για να κυριολεκτήσω, πρέπει να πω ότι οι λαοί αυτοί υποκύπτουν στην ατλαντική κεφαλαιοκρατική οικονομία κατόπιν πραγματικού διαμελισμού του πολιτισμού των.  Άλλως τε σεις είστε δάσκαλός μου σ' αυτά, όταν λέτε, με όλο το δίκιο σας, ότι το κοινωνικό processus του βιομηχανικού καπιταλισμού είνε το ότι προχωρεί δια της αποσυνθέσεως των παλαιοτέρων, γεωργικών μικροαστικών και εμπορικών μορφών οργανώσεως και δια της προλεταριοποιήσεως και υποδουλώσεως των μαζών του λάου εις την μηχανήν και εις το κεφάλαιον. Ο ίδιος άλλως τε ο Μαρξ είνε που παρετήρησε ότι η ανάπτυξις της βρεττανικής υφαντουργικής βιομηχανίας, διψασμένης για ευθηνές τόσο εργατικές χείρες όσο και πρώτες ύλες, συνεβάδισε με τον διαμελισμό των οργανικών χωρικών κοινωνιών και, της παλαιάς γεωργικής οικονομίας των αγγλικών νήσων μέχρι τοιούτου σημείου ώστε μετέβαλε, όλη τη χώρα σε βοσκότοπο.  Οπωσδήποτε είνε φανερό ότι ο πολιτισμός των υποκειμένων χωρών δεν είνε δυνατόν να πάρη μορφήν θετική, άν οι χώρες αυτές δεν βγουν από την υποτέλειαν της ατλαντική κεφαλαιοκρατικής οικονομίας και από την θέσιν των ως κυττάρων παθητικών` είνε πράγμα που θα το επιτύχουν είτε αναπτύσσοντας τις πιθανές βιομηχανικές των δυνατότητες και μία ολόκληρη φυσικά τεχνική επανάστασι είτε και ανασυνθέτοντας την γεωργική τους οικονομία σε μορφές όμως οργανώσεως τέτοιες, οι οποίες ως προς μεν τα αδύνατα οικονομικώς προϊόντα ν' αποβλέπουν με, -υπερεργασία εις τας προς αυτεπάρκειαν απλώς καλλιέργειας (όχι για το εμπόριο άλλα για να ζουν άμεσα οι ίδιοι) ως προς δε τα τυχόν ισχυρά οικονομικώς ώστε να μπορούν να βγουν στη διεθνή αγορά με ελπίδα θετικού κέρδους (καπνά λ. χ. ή σταφίδα εν Ελλάδι...) να τα καλλιεργούν με απόλυτη συγκεντρωτική ειδίκευσι` και αυτά μεν είχα να πω για τας μορφάς οργανώσεως της κυριάρχου ατλαντικής κεφαλαιοκρατικής οικονομίας ως και για την θέσιν των υποκειμένων σ' αυτήν χωρών.

Προκριμένου εξ άλλου για μεσάζουσες χώρες, σαν την δική μας, δεν πιστεύω να επιμένετε ότι πρέπει επ' άπειρον να πιθηκίζωμε, ν' αφήνουμε την πρωτοβουλία μας και τον νου μας να σκουριάζη και παθητικά να υποκύπτωμε στον δυτικό καπιταλισμό εν θέσει υπτία. Φυσικά ως προς την ψυχολογιών και ως προς τον σκοπό δεν μπορεί να διαφωνούμε. Άλλα η διαφορά μας είνε η εξής : ότι εσείς μεν ακολουθώντας στενώς οικονομικά επιχειρήματα και μονομερή ανθρωπιστικά ιδεώδη, με συμβουλεύετε ν' αντιδράσωμε μιμούμενοι εξ ίσου παθητικά της μορφές οργανώσεως με τις όποιες το δυτικό προλεταριάτο αμύνεται εκεί, προσπαθώντας να αποσυνθέση την δύναμι της κεφαλαιοκρατίας και να την αφοπλίσει χωρίς ίσως να εννοή επαρκώς, ότι τρώγει από τας σάρκας του και ότι η εξασθένησις της δυτικής κεφαλαιοκρατίας της οποίας αποτελεί μέρος θά' νε και δική του εξασθένησις και ότι η πιθανή πτώσις της θά'νε νίκη όχι δική του αλλά νίκη των λαών των άλλων  ηπείρων' των υποκειμένων στην βιομηχανική εν συνόλω (κεφάλαιο μαζή και προλεταριάτο) Ευρώπη' και τα λέτε αυτά διότι εσείς βλέπετε μέρη, τμήματα και όχι σύνολα, βλέπετε το άτομο μονομερώς και σε μία δεδομένη στιγμή του μόνο, δεν το βλέπετε ως σύνολο και στη διάρκεια, σκέπτεστε λογικά και δικονομικά και όχι οντολογικά και βιολογικά` εγώ βλέπω συνθέτες οντότητες, όχι τάξεις' εσείς βλέπετε αντίπαλες δυνάμεις και κοινωνικές τάξεις και λέτε ότι ο εκάστοτε πολιτισμός είνε προϊόν της πάλης των τάξεων ενώ εγώ βλέπω και αυτές τις τάξεις αλλά και τους άλλους τοπικούς βιολογικούς και ιστορικούς κύκλους, μέσα στους οποίους αυτές οι τάξεις ανήκουν οργανικά και με τους οποίους θα συνεκλείψουν' και γι' αυτό λέω ότι ο εκάστοτε μέσα σε καθένα απ' αυτούς τους κύκλους πολιτισμός στη θετική του μορφή είνε προϊόν όχι πάλης αλλά συνθέσεως που επιβάλλεται κάθε φορά με πρωτοβουλία και μ' ευθύνη εκείνου που στέκεται εκάστοτε νικητής στον αγώνα των τάξεων(...).

Κ.Δ. Καραβίδας: “ Σοσιαλισμός και Κοινοτισμός” (1930) σελ 6-10

Επιπλέον εδώ μπορείτε να διαβάσετε ένα σύντομο βιογραφικό για το έργο του Κ. Καραβίδα καθώς και μία συνοπτική εισαγωγή στην ελληνική κοινοτιστική σκέψη του περασμένου αιώνα,